چرا در پاییز خاموش شدیم؟
کمبود بی‌سابقه سوخت نیروگاه‌ها در زمستان ۱۴۰۲: چالشی جدی برای پایداری شبکه برق
وزش شدید گرما در تابستان امسال، رکورد اوج مصرف برق را ۴۷ بار شکست و صنعت برق کشور را با بحران کمبود سوخت مواجه ساخت. محدودیت در تأمین گاز و افزایش مصرف سوخت مایع، ذخایر سوخت نیروگاه‌ها را نسبت به سال گذشته ۶۰ درصد کاهش داد؛ این کاهش حتی در شهریور و مهر نیز ادامه داشت.
کاهش ۶۰ درصدی ذخایر سوخت، همراه با اختصاص بیش از ۸۵ درصد گاز مایع به مصارف خانگی، نیروگاه‌ها را با کمبود جدی سوخت برای تولید برق روبرو کرد. ممنوعیت مصرف مازوت در نیروگاه‌های سه استان اصفهان، البرز و مرکزی، به دلیل همزمانی با فصل تعمیرات، ظرفیت تولید برق را بیشتر کاهش داد.
با آغاز فصل سرما و پیش‌بینی اوج مصرف در زمستان، و مشکلات احتمالی در تردد ناوگان حمل سوخت، مدیریت مصرف برق از طریق اعمال محدودیت‌های ساعتی به عنوان راهکاری حیاتی برای حفظ ذخایر سوخت زمستانی و ثبات شبکه برق مطرح شده است.
نقش حیاتی مدیریت مصرف در جلوگیری از خاموشی
محدودیت‌های برق، پیش‌تر عمدتا در تابستان و بخش‌های خانگی و تجاری دیده می‌شد، اما امسال این محدودیت‌ها حتی در زمستان و با اعمال خاموشی‌های ساعتی، به پرسشی مهم تبدیل شده است.
بیش از ۹۰ درصد برق کشور از نیروگاه‌های حرارتی تولید می‌شود که ۹۰ درصد سوخت آن‌ها گاز است. اما با شروع زمستان و افزایش مصرف گاز خانگی، سهم سوخت‌های مایع (گازوئیل و مازوت) به عنوان جایگزین افزایش می‌یابد.
با وجود برنامه‌ریزی وزارت نیرو برای ذخیره‌سازی سوخت مایع با توجه به افزایش مصرف خانگی گاز، کمبود شدید گاز و سوخت مایع تحویلی به نیروگاه‌ها، ذخایر سوخت مایع را ۶۰ درصد کاهش داده است. در حالیکه تولید گاز کشور به ۹۰۰ میلیون مترمکعب در روز می‌رسد، مصرف خانگی به بیش از ۷۵۰ میلیون مترمکعب رسیده است.
پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که کاهش ۱۰ درصدی مصرف گاز و برق، برای رفع محدودیت‌ها و تأمین برق کافی، ضروری است. بنابراین، مدیریت مصرف انرژی در بخش‌های خانگی و تجاری، کلیدی برای گذر موفق از اوج بار زمستانی است.
مقایسه مصرف انرژی ایران با کشورهای توسعه یافته
یکی از مشکلات اساسی صنعت برق ایران، مصرف بالای انرژی فراتر از استاندارد در بخش‌های مختلف، به‌ویژه صنعت و بخش خانگی است. این مسئله علاوه بر فرهنگ مصرف، به بهره‌وری پایین تجهیزات و شدت بالای مصرف انرژی در ایران مرتبط است.
مصرف کل برق مصر با بیش از ۱۱۰ میلیون نفر جمعیت، با تقاضای مصرف سیستم‌های سرمایشی ایران در تابستان برابر است. ایران به اندازه آلمان برق تولید می‌کند، اما شدت مصرف انرژی در ایران چهار برابر آلمان است. با افزایش بهره‌وری و مدیریت مصرف، می‌توان با ظرفیت فعلی، چهار برابر جمعیت کنونی را تامین برق کرد.
راهکارهایی مانند “قیمت‌گذاری اوج مصرف” (Critical Peak Pricing) در کشورهای توسعه‌یافته، با افزایش قیمت برق در ساعات اوج مصرف، مردم را به کاهش مصرف ترغیب می‌کند. اما در ایران، به دلیل قیمت پایین برق (حتی با افزایش ۳۸ درصدی اخیر)، بیش از ۷۵ درصد مشترکان، قبض‌های کمتر از ۵۰ هزار تومان دریافت می‌کنند که نشان از ناکافی بودن تعرفه‌ها برای ترغیب به صرفه‌جویی دارد.
ظرفیت و پیشرفت صنعت برق ایران
صنعت نیروگاهی ایران با بیش از ۹۴ هزار مگاوات ظرفیت اسمی و ۶۵ هزار مگاوات ظرفیت عملیاتی در اوج بار، در رتبه نهم جهان قرار دارد. ایران از نظر سرانه تولید برق در رتبه ششم جهان است و در ساخت توربین نیروگاهی در میان پنج کشور برتر قرار دارد. راندمان نیروگاه‌های حرارتی ایران از متوسط جهانی بالاتر است. بیش از ۹۰ درصد قطعات نیروگاهی در داخل تولید می‌شود و تعمیرات نیروگاهی توسط متخصصان داخلی انجام می‌گیرد.
در بخش انرژی‌های تجدیدپذیر، علی‌رغم برنامه هفتم توسعه برای احداث ۱۲ هزار نیروگاه، دولت چهاردهم برنامه‌ریزی برای بیش از ۳۰ هزار مگاوات ظرفیت جدید را در دستور کار دارد.
۱۴ مگاپروژه برای افزایش تولید و تامین برق
وزارت نیرو هر ساله برنامه‌هایی برای گذر از اوج بار فصل گرم سال آینده دارد و در حال حاضر ۱۴ مگاپروژه در دست اجراست. این پروژه‌ها شامل احداث نیروگاه‌های حرارتی، تعمیرات نیروگاه‌ها، ارتقای واحدهای نیروگاهی، احداث نیروگاه‌های تجدیدپذیر، استفاده از حداکثر تولید برق نیروگاه‌های خودتامین، تأمین سوخت نیروگاه‌ها، تولید کامل نیروگاه‌های برقابی، توسعه شبکه‌های برق، هوشمندسازی شبکه، نصب کنتورهای هوشمند، مدیریت مصرف، توسعه تبادلات برون‌مرزی، جمع‌آوری مراکز غیرمجاز استخراج رمزارز و انشعاب‌های غیرمجاز است.
قرار است تا اوج بار سال آینده بیش از ۹ هزار مگاوات ظرفیت جدید به شبکه اضافه شود. این امر از طریق احداث بیش از ۳ هزار مگاوات نیروگاه حرارتی جدید، بهبود راندمان نیروگاه‌های حرارتی (۲ هزار مگاوات)، احداث نیروگاه‌های کوچک مقیاس (۲۰۰ مگاوات) و نیروگاه‌های تجدیدپذیر (۴ هزار مگاوات) محقق خواهد شد.
با وجود برنامه تعمیرات نیروگاه‌ها، صنعت برق با چالش جدی کمبود سوخت در زمستان روبروست. با توجه به پیش‌بینی هوای بسیار سرد در دی و بهمن، مدیریت سوخت نیروگاهی برای جلوگیری از اختلال در تأمین برق، ضروری است.
مشارکت شهروندان در صرفه‌جویی در مصرف برق و گاز، علاوه بر افزایش گاز تحویلی به نیروگاه‌ها، امکان تعمیرات اساسی واحدهای نیروگاهی را برای آمادگی در تابستان فراهم می‌کند. امید است با آگاهی‌بخشی عمومی، بتوان با حداقل مشکل از این دوره عبور کرد.
