سه ابهام سامانه ارز تجاری/ نگرانی صادرکنندگان از تعیین نرخ ارز توسط بانک مرکزی
سامانه جدید ارزی ایران: چالش‌ها و ابهامات پیش‌رو
بانک مرکزی در اواخر بهار، با هدف تسریع در بازگشت ارز صادراتی و تقویت بازار رسمی ارز، اقدام به راه‌اندازی تالاری جدید در مرکز مبادله ارز و طلای ایران کرد. این سامانه که ابتدا به عنوان “تالار ارز اشخاص” معرفی شد، اکنون با نام “سامانه ارز تجاری” از آذر ماه به صورت رسمی فعالیت خود را آغاز کرده است. واردکنندگان غیر نیمایی ملزم به استفاده از این سامانه برای تامین ارز مورد نیاز خود از دی ماه هستند.
این سامانه، بستری برای مبادله ارز بین صادرکنندگان و وارد کنندگان فراهم می‌کند. بانک‌ها به عنوان واسط، وظیفه دریافت وجوه صادراتی از صادر کنندگان و پرداخت ارز به وارد کنندگان را بر عهده دارند. قیمت‌گذاری در این سامانه، ظاهراً توافقی بین خریدار و فروشنده است، اما با تعیین حداقل قیمت توسط صادرکننده و حداکثر قیمت توسط وارد کننده، رنج قیمت مشخص می‌شود و بانک عامل در این محدوده، معامله را انجام می‌دهد. پرداخت‌ها از طریق گواهی سپرده ارزی انجام می‌شود که صادرکننده پس از واریز ارز به حساب بانک عامل، آن را دریافت می‌کند.
اما محمد لاهوتی، رئیس کنفدراسیون صادرات ایران، به چالش‌های جدی این سامانه اشاره می‌کند. اصلی‌ترین نگرانی، عدم شفافیت در تعیین نرخ ارز است. وی معتقد است حضور بانک مرکزی به عنوان یکی از عرضه کنندگان ارز، رقابت را به نفع بانک مرکزی و به ضرر صادر کنندگان خرد و متوسط تغییر خواهد داد و احتمالاً منجر به تکرار تجربه تلخ سامانه نیما و تعیین نرخ ارز از سوی بانک مرکزی شود. این موضوع به ویژه برای کالاهایی که از یارانه ارزی یا انرژی ارزان استفاده نمی‌کنند، مانند محصولات کشاورزی و صنعتی، مشکل‌آفرین خواهد بود.
از دیگر ابهامات این سامانه می‌توان به هزینه‌های نقل و انتقالات بین‌المللی، نحوه دریافت وجوه صادراتی از بازارهای جهانی در شرایط تحریم و امکان حواله ارز از سوی شرکای تجاری خارجی به بانک‌های ایرانی اشاره کرد. تا زمانی که این ابهامات برطرف نشود، ارزیابی دقیق اثرگذاری سامانه بر افزایش صادرات، بازگشت ارز و تعیین نرخ واقعی ارز، دشوار خواهد بود. در حالی که بانک مرکزی بر توافقی بودن نرخ ارز در این سامانه تاکید دارد، به نظر می‌رسد نگرانی‌های فعالان اقتصادی از تکرار تجربه نرخ‌گذاری دستوری همچنان پابرجا است. یک نشست مشترک بین مسئولان بانک مرکزی و مرکز مبادله با فعالان اقتصادی در اتاق بازرگانی برگزار خواهد شد تا به ابهامات پاسخ داده شود.
