تصویر: `
`
بازار تاریخی اراک، نگین درخشان معماری قاجار و قلب تپنده شهر اراک، نه تنها یادآور شکوه تجارت گذشته است، بلکه امروزه با عزم جدی مسئولان، در مسیر پرافتخار ثبت جهانی در فهرست یونسکو قرار گرفته است. این مجموعه عظیم، با حفظ کارکرد سنتی خود در مرکز شهری مدرن، آماده پذیرایی از نگاه کارشناسان بین‌المللی برای ارزیابی نهایی است و تلاش‌های گسترده‌ای برای مرمت و احیای آن در جریان است تا این میراث گرانبها به جهانیان معرفی شود.
ریشه‌های عمیق بازار تاریخی اراک: از قاجار تا ثبت ملی
شالوده بازار تاریخی اراک به اوایل قرن سیزدهم هجری قمری و دوران حکومت فتحعلی‌شاه قاجار بازمی‌گردد، زمانی که یوسف‌خان گرجی، بنیاد شهر سلطان‌آباد (اراک کنونی) را نهاد. این بازار از همان ابتدا به عنوان شریان اصلی اقتصادی و محور توسعه شهری طراحی شد، رویکردی که نقش محوری آن را در حیات اجتماعی و اقتصادی منطقه تثبیت کرد. در تاریخ دهم آبان ۱۳۵۵، بازار اراک با شماره ۱۲۸۵ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید و جایگاه آن از یک مرکز صرفاً تجاری به میراثی با ارزش‌های فرهنگی و معماری ارتقا یافت. ساختار منحصر به فرد این بازار بر پایه دو محور اصلی شمالی-جنوبی و شرقی-غربی استوار است که در نقطه محوری چهارسوق به یکدیگر می‌رسند. این گستره وسیع، با وسعت تقریبی ۱۴ هکتار و شامل بیش از ۳۰ سرا و تیمچه، نمونه‌ای برجسته از بازارهای سرپوشیده ایران به شمار می‌رود که هویت شهری اراک را شکل داده و روایت‌گر دوران شکوفایی تجارت در عصر قاجار است.
گامی بلند برای ثبت جهانی بازار اراک: تعهدات و اعتبارات
خبرگزاری مهر، از زبان حسین محمودی، سرپرست اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان مرکزی گزارش می‌دهد که بازار تاریخی اراک هم‌اکنون در فهرست موقت یونسکو قرار دارد. این موقعیت حساس، لزوم انجام هرگونه مرمت و بازسازی را مطابق با استانداردهای بین‌المللی و با حفظ دقیق ارزش‌های تاریخی دوچندان ساخته است. برای هم‌افزایی و تسریع در روند آماده‌سازی، یک تفاهم‌نامه چهارجانبه میان میراث فرهنگی، شهرداری اراک، اداره کل اوقاف و هیئت امنای بازار اراک منعقد شده است. این توافق، تضمین‌کننده پیگیری هماهنگ و جامع اقدامات مرمتی است.
در سال گذشته، بالغ بر ۴۰ میلیارد ریال صرف مرمت جداره‌ها و کف‌سازی تیمچه اصلی بازار اراک شد و ۱۰ میلیارد ریال نیز برای بام‌سازی سنتی و سبک‌سازی بام در سرای نوذری هزینه گردید. برای سال جاری، ۲۰۰ میلیارد ریال اعتبار از سوی میراث فرهنگی و ۲۵۰ میلیارد ریال نیز از محل اعتبارات شهرداری برای طرح‌های مرمتی و احیایی بازار تخصیص یافته است، که در مجموع ۵۸۰ میلیارد ریال از منابع مختلف برای تداوم این پروژه‌ها پیش‌بینی شده است. این سرمایه‌گذاری گسترده، نشان از عزم جدی برای حفاظت و نهایتاً ثبت جهانی بازار اراک دارد.
جزئیات مرمت بازار اراک: از بام تا کف‌سازی
پروژه‌های مرمتی در بازار اراک با رویکردی جامع، از جداره‌ها و طاق‌ها تا کف‌سازی و بام‌سازی را در بر می‌گیرد. به گفته حسین منصوری‌زاده، شهردار بافت تاریخی اراک، در حال حاضر شهرداری مستقیماً مسئولیت اجرای این طرح‌ها را بر عهده دارد که این تغییر رویه، به تسریع و افزایش کیفیت عملیات کمک شایانی کرده است.
برخی از اقدامات مرمتی اخیر در بازار تاریخی اراک شامل موارد زیر است:
بام‌سازی، نماسازی و مرمت سراهای نقشینه و گلشن با اعتبار ۱۰۰ میلیارد ریال.
تخریب و نوسازی طاق‌های آسیب‌دیده و مرمت سرای اکبریان با بیش از ۶۰ میلیارد ریال اعتبار.
مرمت و مقاوم‌سازی سراهای تقوایی و صندوق‌سازها با مجموع ۲۸ میلیارد ریال.
نماز سازی و مرمت امامزاده عبدالله با تخصیص ۵۰ میلیارد ریال.
عادل حیدری، کارشناس امور زیربنایی اداره کل میراث فرهنگی استان مرکزی، نیز بر فعالیت پنج پیمانکار متخصص در مجموعه بازار اراک تأکید کرد. وی افزود که مرمت طاق‌های راسته اصلی بازار از خیابان امام آغاز شده و تا چهارسوق ادامه دارد. بخش‌هایی از فعالیت‌ها به ترمیم سازه‌های موجود و بخش دیگر به بازسازی کامل طاق‌ها و سقف‌های تخریب‌شده اختصاص یافته است. همچنین، دیوارهای آسیب‌دیده اطراف مغازه‌ها پس از تقویت پی، مرمت شده و کف‌سازی حیاط‌ها با آجر قزاقی ۲۰×۲۰ صورت می‌گیرد. از دیگر اقدامات کلیدی، بازگرداندن حوض‌های مرکزی حیاط سراها به وضعیت اولیه و حذف درختان نامناسبی است که به بنا آسیب می‌رساند.
چالش‌ها و چشم‌انداز آینده بازار تاریخی اراک
با وجود پیشرفت‌های چشمگیر، مسیر ثبت جهانی بازار اراک خالی از چالش نیست. کارشناسان میراث فرهنگی بر ضرورت به‌کارگیری تیم‌های تخصصی و پیمانکاران آموزش‌دیده در امر مرمت تأکید دارند، چرا که دقت و پایداری در بازسازی آثار تاریخی نیازمند رویکردی علمی و حرفه‌ای است. همچنین، پایش مستمر و بازدید دقیق از داخل مغازه‌ها برای شناسایی آسیب‌های پنهان، از اهمیت بالایی برخوردار است.
یکی از موضوعات کلیدی، مشارکت ذی‌نفعان در تأمین هزینه‌هاست. طبق تفاهم‌نامه سه‌جانبه، ۳۰ درصد از مجموع هزینه‌های مرمتی باید توسط کسبه و مالکان املاک اوقافی پرداخت شود که این رویه از ابتدای پروژه‌ها آغاز شده است. علاوه بر این، عواملی نظیر پیشروی‌های غیرمجاز مغازه‌ها به معابر عمومی، پهن کردن بساط در راهروها و ورود گرد و غبار به فضای داخلی، به عنوان تهدیداتی برای پایداری مرمت بازار تاریخی اراک شناسایی شده‌اند که نیازمند مدیریت قاطع است.
برای تضمین آینده و تکمیل فرایند ثبت جهانی بازار اراک، حمایت‌های مالی مستمر دولت و مشارکت هوشمندانه بخش خصوصی ضروری به نظر می‌رسد. ایجاد تسهیلات قانونی و اداری برای سرمایه‌گذاران، می‌تواند به احیای اقتصادی بازار کمک کرده و در عین حال، اصالت و زیبایی این میراث گرانبها را حفظ کند.
بازار تاریخی اراک بیش از یک بنای کهن، حافظه زنده‌ی شهری، شناسنامه اجتماعی و قلب اقتصاد سنتی منطقه است. ثبت ملی این مجموعه و گام‌های مصمم برای ثبت جهانی بازار اراک، فرصتی بی‌نظیر برای حفظ هویت تاریخی این شهر و انتقال آن به نسل‌های آینده محسوب می‌شود. تداوم این مسیر ارزشمند، نیازمند همکاری پایدار میان بخش خصوصی، کسبه و تمامی دستگاه‌های مسئول است تا این میراث گرانبها همچنان پویا، کارآمد و الهام‌بخش باقی بماند و با افتخار به جهانیان معرفی شود.
مطالب مرتبط
- نمایشگاه بین‌المللی قرآن کریم: راهکارهای نوین برای ارتقای کیفیت و تأثیرگذاری
- تقویت سرمایه‌گذاری با رویکرد احیاگری در گردشگری مازندران
- داریوش ارجمند خادم افتخاری مسجد جمکران شد
- تئاتر لرستان؛ سرمایه فرهنگی که باید به فرصت شهری تبدیل شود
رضا حبیبی، از روزنامه‌نگاران جوان و آینده‌دار در عرصه رسانه است که با انرژی و اشتیاق فراوان در مجله خبری مشغول به فعالیت است. او با تسلط بر ابزارهای نوین خبری و شبکه‌های اجتماعی، به سرعت توانسته جایگاه خود را به عنوان یک خبرنگار فعال و تأثیرگذار تثبیت کند.