هشدارهای کارشناسان و دانشگاهیان در خصوص بحران فزاینده آب در ایران به مرحله‌ای حیاتی رسیده است. در حالی که راهکارهای مقطعی و بدون رویکرد جامع، وضعیت را به «تشدید سردرد با داروهای مسکن» تشبیه می‌کند، پیامدهای بی‌توجهی به این چالش ملی می‌تواند به تخلیه بخش‌های وسیعی از فلات مرکزی ایران از سکنه منجر شود. این موضوع، در کنار دیگر پیشرفت‌های علمی و فناورانه کشور، بار دیگر بر ضرورت هم‌گرایی و اقدام فوری برای مدیریت منابع آبی تأکید می‌کند.
چرا بحران آب ایران عمیق‌تر می‌شود؟
ریشه یابی بحران آب ایران نشان می‌دهد که این معضل تنها محدود به اقلیم خشک کشور نیست، بلکه فقدان ارتباط مؤثر میان بدنه دانشگاهی، صنعت و نهادهای اجرایی سهم بزرگی در تشدید آن دارد. مسئولان دانشگاه شهید عباسپور با تأکید بر این نکته، از آمارهایی نگران‌کننده پرده برمی‌دارند:
پیش‌بینی می‌شود متوسط بارش سالانه ایران تا پایان قرن بیست‌ویکم با کاهشی ۲۵ درصدی، از ۲۴۰ میلی‌متر به ۱۸۰ میلی‌متر برسد.
همچنین، ۷۰ درصد از ۴۰۰ میلیارد متر مکعب نزولات جوی کشور سالانه تبخیر می‌شود که این رقم، بیانگر ضعف چشمگیر در مدیریت منابع آبی و جلوگیری از هدررفت است.
این داده‌ها، تصویر روشنی از مسیر کنونی کشور به سمت کاهش شدید منابع آبی و تهدید جدی حیات در فلات مرکزی ایران ارائه می‌دهند.
مدیریت بحران آب: از دریاچه ارومیه تا نیشکر خوزستان
تجربه احیای دریاچه ارومیه، درسی مهم در زمینه مدیریت بحران آب به همراه دارد. با وجود اتهامات شبه‌علمی بودن، هدف اصلی این پروژه نجات یک اکوسیستم تاریخی نبود، بلکه جلوگیری از تبدیل آن به یک «بمب نمکی-شیمیایی» و حفظ سلامت و اقتصاد منطقه در کانون توجه قرار داشت. ضعف اصلی، نه در ایده احیا، بلکه در شیوه اجرا و مدیریت آن بود.
در سوی دیگر کشور، استان خوزستان نیز با چالش‌های آبی متعددی روبرو است. گزارش‌ها حاکی از آن است که شهروندان اهوازی ماهانه تا ۳۰۰ میلیارد تومان صرف تعویض فیلتر دستگاه‌های تصفیه آب خانگی می‌کنند که خود گویای وضعیت نامطلوب کیفیت آب شرب است. همچنین، مسئله آتش زدن مزارع نیشکر برای جلوگیری از تلفات قندی و خودسوزی در گرما، منجر به انتشار دود حاوی کربن شده و بحث‌های زیست‌محیطی جدی را برانگیخته است؛ چالش‌هایی که همگی به نبود مدیریت یکپارچه و هوشمندانه منابع آبی بازمی‌گردد.
فناوری در خدمت بحران آب: راهکارهای نوین برای آینده‌ای پایدار
در مواجهه با این چالش‌ها، نوآوری‌های علمی و فناورانه روزنه‌های امید را می‌گشایند. یکی از این دستاوردها، بومی‌سازی فناوری تبدیل ضایعات کشاورزی به زغال زیستی «بایوچار» است که توسط پژوهشگران دانشگاه شهید عباسپور به موفقیت رسیده است. این ماده قابلیت‌های فراوانی دارد:
اصلاح‌کننده خاک و افزایش بهره‌وری کشاورزی.
مکمل خوراک دام و طیور.
ماده اولیه در صنایع مختلف از جمله فولاد.
همکاری میان «ستاد آب، اقلیم و محیط زیست» معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و «کشت و صنعت کارون» برای بازچرخانی آب و بازیافت پسماند نیشکر با استفاده از این فناوری، نمونه‌ای عملی از کاربرد علم برای حل بحران آب است. دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی نیز با تأکید بر ماهیت فرابخشی چالش تغییر اقلیم، خواستار تدوین سند جامع دانش‌بنیان و راه‌اندازی دانشکده‌های میان‌رشته‌ای در این حوزه شده است.
فراتر از بحران آب: چشم‌انداز آینده علمی و فناورانه ایران
در کنار دغدغه‌های مربوط به آب و محیط زیست، دانشگاه‌ها و مراکز علمی کشور در حوزه‌های متنوع دیگری نیز فعال هستند که نشان از پویایی و ظرفیت‌های علمی ایران دارد:
پیشرفت‌های نوین در هوش مصنوعی و رباتیک: از ساخت مراکز داده عظیم هوش مصنوعی توسط شرکت‌هایی چون گوگل در نقاط مختلف جهان تا ورود غول فناوری سامسونگ به عرصه ربات‌های انسان‌نما، جهان به سرعت در حال پیشرفت است. هفته جهانی علم ۲۰۲۵ نیز بر استفاده اخلاقی از این فناوری‌ها، زیست‌فناوری و علوم محیط‌زیست تأکید دارد.
دستاوردهای علمی در حوزه سلامت و آموزش: پژوهش‌ها در زمینه درمان سرطان با از کار انداختن گیرنده‌های چشایی سلول‌های سرطانی، کشف مکانیسم‌های مشترک در بیماری‌های آلزایمر و پارکینسون، و بررسی ارتباط افسردگی پس از سکته قلبی، نویدبخش بهبود کیفیت زندگی هستند. در حوزه آموزش نیز، شاهد اعطای مجوز جذب دانشجوی بین‌الملل به بیش از ۲۰۹ دانشگاه و ممنوعیت چاپ کاغذی پایان‌نامه و رساله در دانشگاه تهران هستیم که رویکردهای نوین در آموزش عالی را بازتاب می‌دهد.
این تحولات، همگی در کنار ضرورت مبرم حل بحران آب، تصویری از تلاش‌های همه‌جانبه علمی و فناورانه کشور را ارائه می‌دهند. با این حال، تا زمانی که به چالش‌های حیاتی مانند مدیریت منابع آبی با رویکردی جامع و یکپارچه پاسخ داده نشود، دیگر دستاوردها نیز با تهدید جدی مواجه خواهند بود.
مطالب مرتبط
- غزه در سکوت ارتباطی؛ اینترنت و تلفن همراه به کلی قطع شد
- درمان قطعی بواسیر با لیزر؛ پایان دردهای همیشگی در بیماری های نشیمنگاهی
- واردات لوازم یدکی خودرو از چین به ایران با شرایط ترخیص سریع
- غزه در سکوت ارتباطی؛ اینترنت و تلفن همراه به کلی قطع شد
رضا حبیبی، از روزنامه‌نگاران جوان و آینده‌دار در عرصه رسانه است که با انرژی و اشتیاق فراوان در مجله خبری مشغول به فعالیت است. او با تسلط بر ابزارهای نوین خبری و شبکه‌های اجتماعی، به سرعت توانسته جایگاه خود را به عنوان یک خبرنگار فعال و تأثیرگذار تثبیت کند.