مروری بر تحولات بنزین
## بنزین: کالایی کلیدی در اقتصاد ایران
در چند دهه اخیر، بنزین در ایران از جایگاهی برجسته و پر اهمیت برخوردار شده است. این جایگاه به واسطه گره خوردن آن با مسائلی مانند بودجه و یارانه ها به وجود آمده است و در نتیجه، بنزین تبدیل به عاملی کلیدی در اقتصاد کشور شده است.
## بنزین، یارانه ها و کسری بودجه: مثلثی پیچیده
با اجرای طرح هدفمندی یارانه ها در سال 1387، قیمت سوخت ها به نرخ جهانی نزدیک تر شد. این طرح به منظور پرداخت یارانه نقدی به خانوارها و همچنین تامین بودجه برای عمران و توسعه کشور اجرا شد. با این وجود، این طرح به یک چالش بزرگ برای دولت تبدیل شد، چرا که پرداخت یارانه ها به منبع درآمدی از طریق فروش سوخت ها وابسته بود.
در سال 1403، بودجه هدفمندی یارانه ها بالغ بر 750 همت بود که 330 همت آن به یارانه نقدی خانوارها اختصاص یافت. با توجه به این رقم، دولت برای تامین منابع یارانه نقدی، نیازمند فروش 660 همت حامل های انرژی است.
در حال حاضر، دولت از فروش بنزین حدود 120 همت در سال درآمد دارد. این رقم نشان می دهد که برای تامین منابع هدفمندی یارانه ها، دولت با کسری بودجه چشمگیری مواجه است.
این کسری بودجه می تواند عواقب جدی مانند تورم و کاهش بودجه عمرانی به دنبال داشته باشد.
## قیمت بنزین در گذر زمان: یک تحلیل واقعی
با توجه به تورم بالای کشور، مقایسه مستقیم قیمت بنزین در گذر زمان دشوار است. برای درک واقعی تغییرات قیمت باید قیمت بنزین را با نرخ تورم تعدیل کرد.
مطالعه قیمت تعدیل شده بنزین نشان می دهد که در سال های اخیر، قیمت بنزین در ایران در پایین ترین نرخ خود قرار دارد. به طور مثال، قیمت بنزین در سال 1373 به ارزش امروزی حدود 2000 تومان بود.
در سال 1386، قیمت بنزین آزاد به حدود 16 هزار تومان (ارزش فعلی) رسید. این رقم در سال 1389 به 17780 تومان برای بنزین آزاد و 10 هزار تومان برای بنزین سهمیه ای (ارزش فعلی) رسید. در سال 1398، قیمت بنزین به حدود 14 هزار تومان (ارزش فعلی) افزایش یافت.
این اطلاعات نشان می دهد که با وجود افزایش قیمت بنزین در سال های اخیر، این قیمت در مقایسه با ارزش واقعی آن در سال های گذشته در سطح پایین تری قرار دارد. البته نباید فراموش کرد که اقتصاد ایران در سال 1403 در مقایسه با سال 1386 حدود 20 درصد کوچک تر شده است.
میانگین قیمت بنزین سهمیه ای و تک نرخی در طول 33 سال گذشته 4560 تومان و میانگین قیمت بنزین آزاد پس از هدفمندی یارانه ها حدود 10 هزار تومان بوده است. در نتیجه، قیمت 1500 تومانی بنزین در سال 1403 کمترین ارزش قیمتی تاریخی آن را نشان می دهد. قیمت 3000 تومانی بنزین آزاد نیز برای اولین بار پایین تر از قیمت بنزین تک نرخی (قبل از هدفمندی یارانه ها) قرار گرفته است.
