دماسنج بازار وارداتی‌ها
پس از چهار سال ممنوعیت، بازار خودرو در اردیبهشت 1401 شاهد ورود مجدد خودروهای خارجی بود. هدف از این تصمیم، تنظیم بازار و افزایش رقابت عنوان شد. اما وعده‌های اولیه مبنی بر واردات گسترده خودروهای اقتصادی زیر 10 هزار دلار، تا کنون محقق نشده است.
دو سال پس از آغاز این دور جدید واردات، می‌بینیم که روند واردات خودرو تحت کنترل شدید قرار دارد و اکثریت قریب به اتفاق خودروهای وارداتی، از برندهای چینی هستند. اگرچه برندهای معتبر آسیایی و اروپایی نیز حضور دارند، اما خودروهای چینی به وضوح در صدر جدول قرار گرفته‌اند.
گزارش‌ها حاکی از آن است که بخش اعظم ارز اختصاص یافته به واردات خودرو در دو سال گذشته، صرف خرید خودروهای چینی شده است. این موضوع از ابتدا نیز مشهود بود؛ اولین خودروی وارداتی پس از لغو ممنوعیت، یک چانگان بود و پس از آن نیز شرکت‌های چینی سهم قابل توجهی از بازار را به خود اختصاص دادند.
در ابتدا گمان می‌رفت سیاست‌های حمایتی دولت به طور کامل متوجه خودروهای چینی است، اما با حضور برندهای دیگر این فرضیه تا حدودی ضعیف شد. با این حال، همچنان خودروهای چینی سهم عمده‌ای از بازار را به خود اختصاص داده‌اند و این روند با توجه به تخصیص بیشتر ارز به واردات این خودروها، ادامه دارد.
بررسی اطلاعات سامانه یکپارچه واردات خودرو نشان می‌دهد که شرکت‌های بزرگ خودروسازی داخلی، چه دولتی و چه خصوصی، بیشترین میزان واردات خود را به مدل‌های چینی اختصاص داده‌اند. آیین‌نامه واردات نیز به شرکت‌های خودروسازی اجازه واردات می‌دهد و آمارها نشان می‌دهد تمایل آنها به سمت خودروهای چینی است.
سه خودروساز بزرگ کشور (ایران‌خودرو، سایپا و پارس خودرو) به طور عمده خودروهای چینی وارد کرده‌اند، هرچند برنامه‌هایی برای واردات محدود برندهای دیگر نیز دارند. شرکت‌های بزرگ خودروسازی خصوصی نیز، بسیاری از خودروهای چینی را وارد کرده‌اند و یا آنها را مونتاژ می‌کنند. حتی در بین شرکت‌های غیر خودروساز نیز، خودروهای چینی سهم قابل توجهی دارند؛ اگرچه برندهای مطرحی مانند تویوتا، هیوندایی، کیا و … نیز وارد می‌شوند، اما حجم واردات خودروهای چینی چشمگیر است.
بررسی سامانه مذکور نشان می‌دهد حدود 20 برند از خودروهای وارداتی، چینی هستند. برای مثال ایران خودرو از دانگ فنگ، و سایپا و پارس خودرو از چانگان، زوتی و سینوگلد استفاده می‌کنند. مدیران خودرو (مونتاژکننده چری) نیز خودروهای چری وارد می‌کند و کرمان موتور علاوه بر هیوندایی، خودروهای جک و KMC را نیز وارد می‌کند. گروه بهمن نیز هونگچی و شرکت مونتاژکننده لاماری نیز محصولات این برند را وارد بازار کرده است.
این تسلط چینی‌ها تنها به خودروهای بنزینی محدود نمی‌شود، بلکه سهم اعظم خودروهای برقی وارداتی را نیز خودروهای چینی تشکیل می‌دهند. آمارهای تفکیک شده نشان می‌دهد حدود 60 درصد از خودروهای وارداتی تا پایان شهریور، از چهار واردکننده اصلی و همگی چینی هستند.
به نظر می‌رسد سیاستگذاران نیز به دلایلی که در ادامه اشاره خواهد شد، با این تسلط چینی‌ها مخالفتی ندارند. این در حالی است که در دو سال گذشته استقبال از خودروهای چینی در بین متقاضیان چندآن چنان زیاد نبوده است.
در اولین مرحله فروش خودروهای وارداتی (اسفند 1401)، پس از غربالگری، 33 هزار نفر به عنوان متقاضی نهایی انتخاب شدند. اما خودروهای چینی به دلیل مشکلات کیفی و خدمات پس از فروش، با استقبال کمی مواجه شدند و روی دست واردکنندگان ماندند. مشتریان پس از سال‌ها انتظار، منتظر خودروهای با کیفیت از برندهای معتبر اروپایی و آسیایی هستند.
**چرا چینی؟**
دلایل متعددی برای غلبه خودروهای چینی در بازار واردات وجود دارد. روابط سیاسی و اقتصادی نزدیک ایران و چین و ذخیره ارز نفت ایران در چین، نقش مهمی در این زمینه ایفا می‌کنند.
تحریم‌های سنگین علیه ایران از سال 97، باعث قطع ارتباط اکثر خودروسازان خارجی با ایران شده است و نقل و انتقال پول را بسیار دشوار کرده است. اگرچه واردات خودرو به طور کامل مشمول تحریم نیست، اما بسیاری از شرکت‌ها از همکاری با ایران خودداری می‌کنند و چالش پرداخت پول واردات را دشوار می‌سازد.
واردات خودرو از چین، به دلیل روابط تجاری و مسیرهای باز به مراتب آسانتر از سایر کشورهاست. علاوه بر این، به نظر می‌رسد چین به جای پرداخت پول نفت ایران، اقدام به تهاتر کالا می‌کند و خودرو یکی از این کالاهاست. بنابراین، واردکنندگان با این روش، مشکلات کمتری در واردات از چین دارند. نزدیکی روابط اقتصادی و سیاسی ایران و چین نیز بی‌تاثیر نیست. ممکن است سیاستگذاران به طور عمد واردات را به سمت چین سوق داده باشند تا روابط دو کشور را تقویت کنند.
عوامل دیگری نیز مانند قیمت پایین‌تر خودروهای چینی (نسبت به خودروهای دیگر کشورها با در نظر گرفتن تعرفه‌ها و نرخ ارز) می‌توانند در این موضوع دخیل باشند. در واقع، ممکن است یکی از اهداف سیاستگذاران، عرضه خودروهای ارزان‌تر به بازار باشد. با این حال، این استراتژی تا کنون با استقبال چندانی مواجه نشده است. این پرسش مطرح می‌شود که چرا کشوری که سالانه بیش از 250 هزار خودروی چینی مونتاژ می‌کند، باید همچنان خودروی چینی وارد کند؟
