دو راهکار رفع پیامدهای محدودیت دامنه نوسان
محدودیت‌های اعمال‌شده بر نوسان قیمت سهام در بورس اوراق بهادار تهران و فرابورس ایران، پیامدهای منفی متعددی به همراه داشته است. این نوشتار، ضمن بررسی این تبعات، راه‌حل‌هایی جایگزین برای رفع این محدودیت‌ها ارائه می‌دهد. با وجود نوسانات بازارهای جهانی، به‌ویژه در اقتصادهای نوظهور، تمرکز این تحلیل بر بازار داخلی است.
**الف- تبعات محدودیت دامنه نوسان روزانه:**
1. **کاهش نقدشوندگی و جذابیت:** نقدشوندگی، عاملی کلیدی در جذب سرمایه‌گذاران و فعالان بازار است. محدودیت نوسان، خرید و فروش آسان سهام را با مشکل مواجه کرده و به کاهش جذابیت بازار منجر می‌شود. عدم امکان فروش سریع سهام در مواقع ضرورت و یا مشکل در ورود به معاملات در مواقع تقاضای بالا، این بازار را نسبت به بازارهای موازی مانند ارز و مسکن، کم‌جاذبه‌تر می‌کند.
2. **کاهش کارایی قیمت‌ها:** در یک بازار کارا، قیمت‌ها اطلاعات موجود را به‌طور کامل منعکس می‌کنند. محدودیت نوسان، این انعکاس اطلاعات را با تاخیر و انحراف همراه می‌کند و کارایی بازار را کاهش می‌دهد. قیمت‌ها دیگر تصویر دقیقی از ارزش واقعی دارایی‌ها ارائه نمی‌دهند.
3. **افزایش ریسک:** برخلاف تصور عمومی، محدودیت نوسان به‌جای کاهش ریسک، آن را افزایش می‌دهد. کاهش نقدشوندگی و کارایی، خود ریسک بزرگی برای سرمایه‌گذاران ایجاد می‌کند. این سیستم، به‌صورت چرخه‌ای با نوسانات شدید مواجه شده و شوک‌های ناشی از آن، به دوره‌های طولانی برای تعدیل نیاز دارند. همچنین، امکان پایش بحران و هشدارهای پیشگیرانه از بین می‌رود.
4. **ایجاد هیجان کاذب و رفتارهای هیجانی:** صف‌های خرید و فروش، عمق واقعی عرضه و تقاضا را پنهان کرده و سرمایه‌گذاران را دچار سردرگمی و هیجان کاذب می‌کنند. این امر، تحلیل‌های بنیادی و تکنیکال را بی‌اثر نموده و تصمیم‌گیری‌های منطقی را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد.
5. **امکان دستکاری قیمت‌ها و انحراف از ارزش ذاتی:** صف‌های خرید و فروش، امکان دستکاری قیمت‌ها را، به‌ویژه برای شرکت‌های کوچک با سهام شناور آزاد کم، افزایش می‌دهد. این امر منجر به فاصله قابل توجه بین ارزش بازار و ارزش جایگزینی شرکت‌ها می‌شود.
6. **غفلت از توسعه بازار:** محدودیت نوسان، با ایجاد تصور اشتباه از ثبات قیمت‌ها و عدم وجود ریسک، منجر به غفلت از اهمیت توسعه‌ی بازار و به تعویق افتادن برنامه‌های توسعه مالی می‌شود.
7. **کاهش کارایی ابزارهای مشتقه:** ابزارهای مشتقه، ابزاری برای مدیریت ریسک سرمایه‌گذاران هستند. محدودیت نوسان، کارایی این ابزارها را به شدت کاهش داده و ریسک را افزایش می‌دهد.
8. **کاهش نقش بورس در رشد اقتصادی:** بورس نقش کلیدی در جذب سرمایه‌گذاری و رشد اقتصادی ایفا می‌کند. محدودیت‌های اعمال‌شده، این نقش را تضعیف کرده و بورس را به محلی برای تامین مالی محدود دولت تبدیل می‌کند.
9. **کوتاه‌مدت شدن افق سرمایه‌گذاری:** محدودیت نوسان، تمرکز سرمایه‌گذاران را از عوامل بنیادی به بازدهی کوتاه‌مدت معطوف می‌کند و عواملی چون ارزش دارایی شرکت‌ها و پتانسیل رشد آنها نادیده گرفته می‌شود.
10. **کاهش نقش بورس به‌عنوان شاخص اقتصادی:** در اقتصادهای پیشرفته، بورس به‌عنوان شاخص اقتصادی عمل می‌کند. محدودیت‌های مصنوعی، ارزیابی دقیق وضعیت اقتصادی را با مشکل مواجه می‌کند.
11. **کاهش جذابیت سرمایه‌گذاری و رونق بازارهای نامولد:** محدودیت نوسان، بازدهی ناشی از تغییر قیمت سهام را کاهش داده و سرمایه‌گذاران را به سمت بازارهای موازی غیرمولد سوق می‌دهد.
12. **ایجاد رانت و شبه‌لاتاری:** صف‌های خرید و فروش، رانت برای افرادی که می‌توانند سفارش‌های خود را در اولویت قرار دهند، ایجاد می‌کند.
**جمع‌بندی:** محدودیت نوسان، ماهیت بازار بورس را تغییر داده و آن را از یک بازار سازمان‌یافته و کارا به محلی برای اعمال سلیقه‌های سیاسی تبدیل کرده است.
**ب- پیشنهادهای اصلاحی:**
1. **حذف کامل محدودیت نوسان:** بهترین راه‌حل، حذف کامل محدودیت نوسان و اجازه به عملکرد آزاد بازار است. با وجود نگرانی‌ها در مورد نوسانات شدید، تجربه نشان می‌دهد که این محدودیت، لزوما از نوسانات شدید جلوگیری نمی‌کند و حتی می‌تواند آنها را تشدید کند. تمرکز باید بر توسعه زیرساخت‌های بازار و مدیریت ریسک باشد.
2. **افزایش حجم مبنای معاملات:** به‌عنوان راهکاری مکمل و موقت، افزایش حجم مبنای معاملات می‌تواند تا زمان رسیدن به اهداف توسعه‌ی بازار، تاثیرات منفی عدم وجود محدودیت نوسان را کاهش دهد. این حجم مبنای جدید می‌تواند بر اساس میانگین قیمت روزانه تنظیم شود.
