شهر تاریخی سیمره (دره‌شهر) در استان ایلام، با قدمتی هزاران ساله و جایگاهی ویژه به عنوان بزرگترین اثر تاریخی منطقه، طی سال‌های اخیر با کاوش‌های علمی و برنامه‌ریزی متخصصان، ابعاد جدیدی از هویت خود را آشکار کرده است. جمال شیخی، مدیر پایگاه پژوهشی ملی سیمره، از افزایش قابل توجه مساحت این شهر خبر داده که گامی مهم در مسیر ثبت جهانی آن محسوب می‌شود.
کشف ابعاد جدید و تاریخچه دیرینه
شیخی اعلام کرد که مساحت پیشین شهر تاریخی سیمره که در کنار دره‌شهر امروزی قرار دارد، ۱۲۰ هکتار بوده است. اما با انجام برنامه گمانه‌زنی به سرپرستی او، نزدیک به ۲۲ هکتار به این عرصه اضافه شده و اکنون مساحت آن به ۱۴۲ هکتار رسیده است. این افزایش، نشان از گستردگی و اهمیت بیش از پیش این سایت باستانی دارد.
شهر تاریخی سیمره یکی از نخستین آثار ثبت‌شده در فهرست آثار ملی کشور است و با شماره ۶ در سال ۱۳۱۰ به ثبت رسیده است. بر اساس مطالعات میدانی و منابع مکتوب، قدمت این شهر به اواخر دوران ساسانی و قرون اولیه اسلامی بازمی‌گردد. با این حال، یافته‌های جدید از وجود شواهد قدیمی‌تر، دست‌کم از دوران اشکانی، حکایت دارند که می‌تواند تاریخ‌گذاری این شهر را به عقب ببرد.
برنامه‌های ثبت جهانی و اسناد تاریخی
مدیر پایگاه پژوهشی ملی سیمره توضیح داد که پرونده ثبت این شهر در فهرست آثار شاخص جهان اسلام (آیسسکو) تهیه شده است. علاوه بر این، طرح پیشنهادی ثبت جهانی منظر سیمره و کبیرکوه با محوریت شهر تاریخی سیمره نیز به وزارت میراث فرهنگی ارسال شده است. این تلاش‌ها نشان از اهمیت بین‌المللی این سایت و عزم برای معرفی آن در سطح جهانی دارد.
شهر تاریخی دره‌شهر تحت مدیریت پایگاه پژوهشی ملی سیمره قرار دارد و برنامه‌های مرمتی و ساماندهی آثار موجود در آن هر ساله به انجام می‌رسد تا این میراث ارزشمند برای نسل‌های آینده حفظ شود.
سیمره در نوشته‌های تاریخ‌نگاران و کاوش‌های باستان‌شناسی
سیاحان، جغرافیدانان و تاریخ‌نگاران متعددی از جمله مقدسی، ابن خردادبه، اصطخری، مستوفی، ابن حوقل، جزری، یاقوت حموی و ابن اثیر در قرون اولیه اسلامی در کتب و نوشته‌های خود به شهر تاریخی سیمره (دره‌شهر) پرداخته‌اند. همچنین، شخصیت‌هایی همچون سر هنری راولینسون (۱۸۳۹ میلادی)، ژاک دمورگان (۱۸۹۱ میلادی) و هیئت باستان‌شناسی هلمز (۱۹۳۴–۱۹۳۸ میلادی) نیز مطالعات ارزشمندی درباره این شهر تاریخی انجام داده‌اند که نشان از اهمیت آن در طول تاریخ بوده است.
کشف بناهای شاخص و شاهکارهای معماری
تاکنون ۱۱ فصل کاوش باستان‌شناسی در شهر تاریخی سیمره انجام شده که به کشف بناهای شاخصی منجر شده است. این یافته‌ها شامل بازار، معابر، خانه اربابی، کاروانسرا و بنایی موسوم به مسجد است. علاوه بر این بناها، در محدوده شهر تاریخی، چهارتاقی سرخ‌آباد و قلعه جهانگیرآباد نیز وجود دارد که به غنای این مجموعه می‌افزایند. از کاوش‌ها همچنین یافته‌های ارزشمندی مانند گچبری‌های نفیس و ظروف سفالی به دست آمده است که اطلاعات بی‌شماری درباره زندگی و هنر ساکنان این شهر در اختیار می‌گذارد.
- بنای موسوم به مسجد: این بنا بر روی یک تپه در مرکز شهر قرار دارد و دارای فرم مستطیلی به ابعاد ۴۰×۲۲ متر است. استفاده از دروازه‌های زینتی و گچبری‌های فراوان، این بنا را به شاخص‌ترین اثر در شهر تاریخی سیمره تبدیل کرده است. گچبری‌های متنوع و چشم‌نواز این بنا نه تنها از نظر هنری برجسته هستند، بلکه سندی قابل استناد برای تاریخ‌گذاری بنای مسجد و در نتیجه تعیین زمان ساخت و حیات شهر تاریخی سیمره به شمار می‌روند.
- خانه اربابی: در شمال غرب شهر قرار دارد و دارای طرحی درون‌گرا حول یک حیاط مرکزی است. مصالح آن شامل لاشه سنگ و ملات گچ است و پوشش سقف‌ها به‌صورت طاق گهواره‌ای بوده است.
- کاروانسرا: این بنا در جنوب شهر و مجاورت پل بندی قرار دارد. وجود اتاق‌های نشیمن بزرگ و سیستم‌های پیشرفته آبرسانی و دفع فاضلاب، نشان از کاربری عمومی و احتمالا استراحتگاهی آن دارد.
زیرساخت‌های پیشرفته و پتانسیل ثبت جهانی
شیخی در خصوص معابر و سیستم زیرساختی این شهر تاریخی گفت: “سه معبر اصلی در راستاهای مختلف شناسایی شده‌اند که عرض آن‌ها بین ۳.۵ تا ۴ متر متغیر است. این معابر دارای جوی‌های آبی، کف‌سازی سنگی و در بیشتر موارد سقفی بوده‌اند.” همچنین سیستم زه‌کشی پیشرفته‌ای شامل لوله‌های سفالی و کانال‌های سنگ‌چین در این شهر وجود داشته است که گواه تمدن و هوشمندی بالای ساکنان آن در مدیریت منابع آبی و شهری است.
مدیر پایگاه پژوهشی ملی سیمره تأکید کرد: “با توجه به غنای معماری، گستره تاریخی و شواهد مکتوب، شهر تاریخی سیمره فرصت خوبی برای ثبت جهانی در فهرست یونسکو است.” طرح پیشنهادی ثبت جهانی منظر سیمره و کبیرکوه در حال آماده‌سازی است و امید می‌رود با همکاری دستگاه‌های مرتبط، این اثر تاریخی در آینده‌ای نزدیک، معرف فرهنگ و تاریخ درخشان ایران در صحنه جهانی باشد. این گام می‌تواند به جذب گردشگر و سرمایه‌گذاری بیشتر در منطقه نیز کمک کند.