رشد نرخ ارز رسمی چطور باعث جهش قیمت دلار می‌شود؟
با وجود تاکید رئیس کل بیمه مرکزی، آقای پرویز خسرو شاهی، بر بی ارتباطی نرخ ارز رسمی با نرخ بازار آزاد، بحث تاثیرگذاری نرخ ارز دولتی بر نوسانات بازار سیاه همچنان داغ است. ایشان با زیر سوال بردن ادعای رئیس سابق سازمان برنامه و بودجه مبنی بر تاثیر افزایش نرخ رسمی بر بازار غیررسمی، پرسشی اساسی مطرح کردند: “مکانیزم اثرگذاری افزایش نرخ ارز دولتی بر جهش قیمت در بازار آزاد چیست؟”
برخی معتقدند نزدیک کردن نرخ رسمی به نرخ آزاد، صادرکنندگان را به عرضه ارز در بازار رسمی ترغیب می‌کند و موجب کاهش قیمت در بازار سیاه می‌شود. اما این تحلیل، عامل مهمی را نادیده می‌گیرد: تقاضای گسترده خارج از سامانه، حدود ۲۵ تا ۳۰ میلیارد دلار، مرتبط با قاچاق.
با افزایش نرخ ارز رسمی، و با وجود ریسک‌های موجود، صادرکنندگان تمایل به عرضه ارز در سامانه رسمی پیدا می‌کنند. اما این امر، متقاضیان بازار سیاه را مجبور به پرداخت قیمت‌های بالاتر می‌کند تا بتوانند نیاز خود را تامین کنند. در نتیجه، اختلاف قیمت بین دو بازار مجددا افزایش یافته و چرخه ادامه می‌یابد.
بنابراین، تا زمانی که ساز و کاری برای کنترل بازار غیررسمی و قاچاق وجود نداشته باشد، رویای تک‌نرخی شدن ارز در ایران محال خواهد بود. تجربه سال‌های گذشته، به‌ویژه سال‌های ۹۷ و ۱۴۰۱، این ادعا را تایید می‌کند. هر بار که سیاست‌گذاران به دنبال تک‌نرخی کردن ارز بوده‌اند، تنها در کوتاه‌مدت موفق شده‌اند و در بلندمدت، به هدف خود نرسیده‌اند.
به عنوان نمونه، در سال ۹۷، با افزایش نرخ رسمی ارز در قالب سامانه نیما، به‌منظور نزدیک شدن به نرخ بازار آزاد، شاهد جهش ۱۰۰ درصدی قیمت دلار در بازار آزاد بودیم. افزایش تدریجی نرخ ارز رسمی از ۴۲۰۰ تومان به ۹۰۰۰ تومان، به‌جای ثبات، باعث افزایش قیمت تا ۱۹۰۰۰ تومان شد. تنها پس از اعلام عدم افزایش بیشتر نرخ رسمی، کاهش قیمت در بازار آزاد را شاهد بودیم. حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی در سال ۱۴۰۱ نیز، نمونه‌ای دیگر از این سیاست نادرست بود که منجر به افزایش مجدد قیمت ارز در بازار آزاد شد. این نشان می‌دهد که افزایش نرخ ارز رسمی، به جای کنترل، باعث تشدید نوسانات در بازار غیر رسمی می‌شود.
