در بانک‌های ایران چه خبر است؟
بحران در نظام بانکی ایران: از بنگاهداری تا ضرورت اصلاح ساختاری
نظام بانکی ایران در سال‌های اخیر با چالش‌های جدی ناترازی مواجه بوده است. تاکید مکرر بر کنترل این ناترازی‌ها، نه تنها بهبودی به همراه نداشته، بلکه در برخی بانک‌ها وضعیت وخیم‌تر شده است. این امر به افزایش پایه پولی، نقدینگی و تورم دامن زده و تداوم آن خطرات جدی برای اقتصاد کشور در پی خواهد داشت. ریشه این مشکل در درک نادرست از ماهیت بانک‌ها نهفته است؛ بسیاری بانک‌ها را با شرکت‌های سرمایه‌گذاری اشتباه می‌گیرند. نیاز مبرم به اصلاحات بنیادی و ارائه نقشه راهی دقیق و زمان‌بندی شده برای نجات نظام بانکی از این وضعیت بحرانی احساس می‌شود.
آقای همتی، وزیر سابق اقتصاد، در اظهاراتی ضمن اشاره به مسئله بنگاهداری بانک‌ها، به ضرورت گذار از بنگاهداری به “بنگاه‌سازی” تاکید کردند. به گفته وی، بانک‌ها می‌توانند در بنگاه‌سازی مشارکت داشته باشند، اما باید پس از اتمام پروژه‌ها، از آن خارج شوند و به وظیفه اصلی خود، یعنی تامین مالی اقتصاد، بازگردند.
دکتر شقاقی، اقتصاددان، در این خصوص توضیح می‌دهد که بانک‌ها در جهان وظیفه جذب سپرده‌ها و تسهیلات‌دهی به بخش خصوصی را بر عهده دارند. اما در ایران، بانک‌ها به رقیب بخش خصوصی تبدیل شده‌اند. آنها با استفاده از ضعف‌های قانونی و اختیارات خود، به جای تسهیلات‌دهی به بخش خصوصی، به سرمایه‌گذاری مستقیم و بنگاهداری در حوزه‌های مختلف روی آورده‌اند. این امر نه تنها تخصص و توانایی بانک‌ها را فراتر از توانایی‌هایشان می‌داند، بلکه به انجماد منابع و تضاد منافع با بخش خصوصی می‌انجامد. بررسی صورت‌های مالی بانک‌ها در کدال نشان می‌دهد که بسیاری از بانک‌ها در حوزه‌های مختلفی از هتل‌داری و راه‌سازی تا کشاورزی و پتروشیمی سرمایه‌گذاری کرده‌اند.
اختلافات ارزی نیز به این مشکل دامن زده است. بانک‌ها با هدایت تسهیلات به شرکت‌های زیرمجموعه خود، از رانت‌های ارزی بهره‌مند می‌شوند و در نتیجه، طرح‌های توسعه‌ای از مسیر اصلی خود منحرف شده و اقتصاد ایران با رکود شدیدی مواجه می‌شود. نرخ بهره حقیقی منفی در سال‌های گذشته نیز باعث شده است که بانک‌ها تمایلی به تامین مالی بخش خصوصی نداشته باشند. قانون بانکداری بدون ربا، به ویژه ماده ۸ آن، به بانک‌ها اجازه سرمایه‌گذاری مستقیم می‌دهد که این خود عاملی تشدید کننده بحران است. در نتیجه، بانک‌ها سرمایه‌های مردم را در پروژه‌هایی سرمایه‌گذاری می‌کنند که اغلب به بن‌بست می‌انجامد و بخش خصوصی را به عنوان رقیب خود می‌بینند.
وزیر اقتصاد، با طرح مفهوم “بنگاه‌سازی”، تاکید دارد که بانک‌ها باید به وظیفه اصلی خود، یعنی تامین مالی بخش خصوصی بازگردند. اما چرا بانک‌ها پس از اتمام پروژه‌ها، از آن خارج نمی‌شوند؟ ساختار معیوب نظام بانکی، نیاز به اصلاحات ساختاری و نهادی دارد. در واقع، بانک‌های ایران بیشتر به شرکت‌های سرمایه‌گذاری شباهت دارند تا نهادهای مالی.
بنگاهداری چه آسیب‌هایی به اقتصاد می‌زند؟ ناترازی‌های نظام بانکی، افزایش پایه پولی، نقدینگی و تورم را به همراه دارد. اصلاح این ساختار معیوب با مقاومت‌هایی روبرو خواهد شد، چرا که منافع بسیاری به بنگاهداری بانک‌ها گره خورده است.
برای خروج از این بحران، نیازمند اصلاح قوانین پولی و بانکی، واگذاری اموال مازاد بانک‌ها به بخش خصوصی، ایجاد شرکت‌های سرمایه‌گذاری مستقل، ممانعت از دخالت دولت در منابع بانک‌ها، خصوصی‌سازی بانک‌های شبه دولتی و تبدیل بانک‌های دولتی به یک بانک توسعه‌ای هستیم. بدون انجام این اصلاحات بنیادی، اقتصاد ایران همچنان با چالش‌های جدی مواجه خواهد بود.
