برای تحقق بازار ارز واقعی همه باید بتوانند از یک محل ارز بخرند
سیاست‌های ارزی کشور، به‌ویژه بحث تک‌نرخی یا چندنرخی بودن ارز، همواره در کانون توجه کارشناسان اقتصادی بوده است. موافقان و مخالفان هر دو مدل، دلایل و شواهد متعددی را برای اثبات ادعای خود ارائه می‌دهند. چالش اصلی در تعیین بهترین رویکرد ارزی در شرایط اقتصادی پیچیده کنونی نهفته است.
مدل‌های اقتصادی متنوع، پیش‌نیازها و روش‌های اجرایی متفاوتی دارند. برخی بر این باورند که چندنرخی بودن ارز، دسترسی برخی گروه‌ها به ارز ارزان‌تر را تسهیل کرده و منجر به کاهش قیمت نهایی کالاها برای مصرف‌کنندگان می‌شود. اما این دیدگاه، با انتقادات جدی مواجه است.
مخالفان معتقدند چندنرخی بودن ارز، زمینه فساد و رانت‌خواری را فراهم می‌کند. آقای همتی، وزیر سابق امور اقتصادی و دارایی، از توزیع ۱۷۰۰ همت رانت ارزی در سال ۱۴۰۲ به دلیل چندنرخی بودن ارز خبر داده است. این وضعیت، تداوم توزیع رانت و پیامدهای منفی آن را در پی خواهد داشت.
علاوه بر رانت، چندنرخی بودن ارز به کاهش تولید، افزایش وابستگی به واردات، عدم توسعه زنجیره تولید داخلی و مانع از رشد اقتصاد رقابتی می‌شود. عدم شفافیت در بازار ارز نیز چالش دیگری است که پیامدهای بلندمدتی از جمله قاچاق و فرار سرمایه را در پی دارد. بنابراین، ایجاد یک بازار جامع و شفاف برای مبادلات ارزی، از ضروریات هر نظام اقتصادی سالم است. این امر به رصد دقیق مبادلات و جلوگیری از خالی‌فروشی کمک شایانی می‌کند.
بانک مرکزی اخیراً با راه‌اندازی مرکز مبادله ارز و طلای ایران گامی در جهت شفاف‌سازی بازار ارز برداشته است. این مرکز با ابلاغ دستورالعمل‌های جدید، مکلف کرده است صادرکنندگان ارز حاصل از صادرات خود را در این سامانه عرضه کنند. واردکنندگان نیز موظف هستند ارز مورد نیاز خود را از این مرکز تامین کنند.
هدف از راه‌اندازی این مرکز، ایجاد یک بازار رسمی برای کشف قیمت حواله است. اهمیت این بازار در اقتصاد ایران، که بیش از ۹۸ درصد معاملات ارزی آن مربوط به حواله است، غیرقابل انکار است.
مرتضی عزتی، اقتصاددان، بر ضرورت وجود بازاری واقعی و واحد برای تامین نیازهای ارزی کشور تاکید می‌کند. به عقیده وی، در یک اقتصاد آزاد و با عملکرد مثبت بازار، نرخ ارز به صورت تک‌نرخی توسط بازار تعیین می‌شود. اما در شرایط فعلی، با توجه به سهم بالای دولت و نهادهای شبه‌دولتی در کنترل ارز، و وجود تقاضاهای برآورده نشده، حصول تک‌نرخ ارز، چالش‌برانگیز است.
تا زمانی که تمام نیازهای ارزی کشور از طریق یک بازار واحد و شفاف تامین نشود، تک‌نرخی شدن ارز دور از دسترس خواهد ماند. وجود منابع مختلف تامین ارز، به‌طور طبیعی منجر به چندنرخی شدن ارز خواهد شد. بنابراین، پیش‌نیاز اصلی حرکت به سمت تک‌نرخی شدن ارز، ایجاد یک بازار جامع و کارآمد است.
