بحران فرونشست زمین در ایران؛ تهدیدی جدی برای زیرساخت‌ها و میراث فرهنگی
ایران با چالش جدی فرونشست زمین مواجه است. بر اساس آخرین آمارها، حدود ۱۱ درصد از مساحت کشور، معادل ۱۸۵ هزار کیلومتر مربع، درگیر پدیده فرونشست شده است. این مساله نه تنها اراضی کشاورزی و منابع آبی را تحت تاثیر قرار داده، بلکه تهدیدی جدی برای زیرساخت‌ها و میراث فرهنگی کشور نیز محسوب می‌شود.
مطالعات نشان می‌دهد که حدود ۴۹ درصد از جمعیت کشور در مناطقی زندگی می‌کنند که تحت تاثیر فرونشست زمین قرار دارند. استان‌هایی مانند خراسان رضوی، تهران، اصفهان، کرمان و فارس بیشترین وسعت مناطق فرونشستی را دارند. کلان‌شهر اصفهان نیز به عنوان وسیع‌ترین منطقه شهری درگیر فرونشست شناخته شده است.
این پدیده نه تنها مناطق شهری و روستایی را تهدید می‌کند، بلکه آثار تاریخی و فرهنگی کشور را نیز در معرض خطر قرار داده است. حدود ۵۲ درصد از بافت‌های تاریخی شهری و ۲۷ سایت ثبت شده جهانی در پهنه‌های فرونشستی واقع شده‌اند. تخت جمشید، نقش جهان، مسجد جامع اصفهان، باغ‌های ایرانی و بسیاری از آثار تاریخی دیگر در معرض آسیب‌های ناشی از فرونشست هستند.
زیرساخت‌های حیاتی کشور نیز از این پدیده در امان نمانده‌اند. ۱۱ هزار کیلومتر از خطوط انتقال گاز، بیش از ۱۰۰۰ کیلومتر از خطوط اصلی نفت، ۱۰۱ شهرک صنعتی، ۲۶۵۰ کیلومتر از خطوط ریلی و بیش از ۱۵۳۰۰ کیلومتر از خطوط جاده‌ای ترانزیتی در معرض خطر فرونشست زمین قرار دارند.
عوامل اصلی فرونشست زمین:
- برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی
- کاهش بارندگی‌ها
- خشکسالی‌های متوالی
- مدیریت نادرست منابع آب
- توسعه بی‌رویه کشاورزی
پیامدهای فرونشست زمین:
- تخریب زیرساخت‌ها و ساختمان‌ها
- آلودگی آب‌های زیرزمینی
- کاهش تولیدات کشاورزی
- افزایش هزینه‌های ترمیم و بازسازی
- از بین رفتن اراضی کشاورزی
- تهدید آثار تاریخی و فرهنگی
راهکارهای مقابله با فرونشست زمین:
- مدیریت بهینه منابع آب
- کاهش برداشت از آب‌های زیرزمینی
- توسعه روش‌های آبیاری نوین
- افزایش بهره‌وری در مصرف آب
- تقویت قوانین و مقررات مرتبط با مدیریت منابع آب
- سرمایه‌گذاری در تحقیقات و مطالعات در زمینه فرونشست زمین
فرونشست زمین یکی از مهم‌ترین چالش‌های زیست محیطی و اجتماعی کشور است که نیازمند اقدامات فوری و جدی است. با توجه به پیامدهای گسترده این پدیده، باید از همه ظرفیت‌های موجود برای مقابله با آن استفاده کرد.
