در سال ۲۰۲۴، جمهوری اسلامی ایران با انتشار ۱۰٬۸۶۰ مقاله علمی در حوزه فناوری نانو، موفق شد سهم ۴.۲ درصدی از کل تولیدات علمی نانو جهان را به خود اختصاص دهد و در جایگاه ششم جهانی قرار گیرد. این میزان در حالی به‌دست آمده که تنها در سال گذشته، انتشار مقالات نانو کشور با رشد ۲۶ درصدی مواجه بوده است.
مشارکت بین‌المللی در مقالات نانو ایران
بر پایه آمار منتشرشده، ۳۲ درصد از مقالات نانو ایرانی در سال جاری، نتیجه همکاری‌های بین‌المللی با کشورهای چین، آمریکا، ترکیه، عراق و هند بوده‌اند. این همکاری‌ها نقش مهمی در ارتقای کیفیت علمی و تأثیرگذاری جهانی تحقیقات ایرانی در حوزه نانو ایفا کرده‌اند.
دستاوردهای کیفی و جایگاه مجلات برتر
در همین سال، ۲۹۹ مقاله نانو از ایران در برترین نشریات علمی جهان منتشر شده‌اند، که این رقم نسبت به سال گذشته افزایش ۲۶ درصدی داشته است. همچنین تعداد مقالات چاپ‌شده در مجلات Q1 به ۴٬۶۱۵ مقاله رسید؛ اگرچه این میزان نسبت به سال قبل کاهش ۲ درصدی نشان می‌دهد، اما سهم مقالات Q1 از کل مقالات نانو ایران با رشد یک درصدی همراه بود.
در جدول منتشرشده از رتبه‌بندی جهانی، ایران در انتشار مقالات Q1 پس از چین، آمریکا، هند، کره جنوبی، عربستان و آلمان، در رتبه هفتم جهان قرار گرفت.
سهم دانشگاه‌ها در تولید علمی نانو
در سال ۲۰۲۴، دانشگاه تهران با انتشار ۸۰۹ مقاله نانو، در صدر تولید علمی کشور قرار گرفت. پس از آن، دانشگاه تبریز، علم و صنعت ایران، صنعتی امیرکبیر و علوم پزشکی تهران به ترتیب در رتبه‌های دوم تا پنجم ایستادند. همچنین دانشگاه آزاد اسلامی با تولید ۲٬۰۷۶ مقاله، بیش از ۱۹ درصد از کل مقالات نانو کشور را به خود اختصاص داده است.
مسیر نانو ایران تا افق ۱۴۱۲
بر اساس سند ملی توسعه فناوری نانو که از سوی شورای عالی انقلاب فرهنگی در آبان ۱۴۰۱ تصویب و ابلاغ شده، ایران برنامه‌ریزی جامع و هدفمندی را تا سال ۱۴۱۲ در دستور کار دارد. این سند راهبردی دستیابی به مرجعیت علمی، صنعتی‌سازی، صادرات محصولات نانویی و ارتقای کیفیت زندگی شهروندان را هدف‌گذاری کرده است.
از جمله اهداف شاخص این سند می‌توان به افزایش سهم مقالات نانو در مجلات Q1 به ۶۰ درصد، ثبت حداقل ۷۰۰ پتنت نانو و تولید ۴۵ محصول نانویی نوآورانه تا سال ۱۴۱۲ اشاره کرد.
روند رشد ایران در حوزه نانو
ایران که در سال ۲۰۰۰ تنها ۸ مقاله در حوزه نانو منتشر کرده بود و در رتبه پنجاه‌وهشتم جهان قرار داشت، اکنون با میانگین نرخ رشد سالانه ۴۲.۷ درصدی، جایگاهی قابل توجه در سطح جهانی یافته است. سهم مقالات نانو از کل تولیدات علمی کشور در سال ۲۰۲۴، بالغ بر ۱۸.۵ درصد بوده؛ رقمی که دو برابر میانگین جهانی در همین سال (۸.۹ درصد) محسوب می‌شود.
از منظر سرانه تولید علمی، ایران در رتبه ۲۳ جهان و در نسبت تعداد مقاله نانو به تولید ناخالص داخلی، در رتبه نخست جهانی ایستاده است؛ گواهی بر بهره‌وری بالا و عزم ملی در توسعه علوم پیشرفته.
با ادامه این مسیر، آینده فناوری نانو در ایران روشن و امیدوارکننده به نظر می‌رسد؛ مسیری که با حمایت پژوهشگران، دانشگاه‌ها، و سیاست‌گذاری هدفمند، می‌تواند نقش مهمی در توسعه علمی و صنعتی کشور ایفا کند.