آیا اقتصاد ایران از سیطره طلای سیاه نجات می‌یابد؟
## اقتصاد ایران: رهایی از بند طلای سیاه
ایران برای سال‌ها به درآمدهای نفتی وابسته بوده و این وابستگی در سال‌های اخیر به اوج خود رسیده است. این وابستگی به نفت، کشور را در دوره‌های تحریمی، با چالش‌های جدی مواجه کرده است.
مقامات دولتی سال‌هاست از کاهش و قطع وابستگی نفتی صحبت می‌کنند، اما تا کنون این هدف محقق نشده است و ایران همچنان بخش قابل توجهی از درآمد ارزی خود را از طریق صادرات نفت خام کسب می‌کند.
در این مقاله، با امین دلیری، تحلیلگر مسائل اقتصادی، به بررسی راهکارهای تحقق اقتصاد بدون نفت در ایران می پردازیم.
**آیا ایران می‌تواند اقتصاد بدون نفت داشته باشد؟**
این سوال مهمی است. ایران با توجه به وابستگی بیش از یک قرن به نفت، چگونه می‌تواند به اقتصاد بدون نفت دست یابد؟ آیا امکان عبور از این پیچ تاریخی وجود دارد، در حالی که برخی از صاحبان قدرت سیاسی و اقتصادی به درآمدهای نفتی متکی هستند؟
برای پاسخ به این سوال، باید به سهم سه عامل اصلی در درآمدهای دولت توجه کنیم:
* **درآمدهای مالیاتی:** این درآمدها به صورت ریالی محاسبه می‌شوند.
* **درآمدهای گمرکی:** این درآمدها به صورت ریالی محاسبه می‌شوند.
* **درآمدهای نفتی:** این درآمدها به صورت دلاری محاسبه می‌شوند.
همچنین، میزان ارزآوری کالاهای غیر نفتی باید در صورت کاهش یا صفر شدن صادرات نفت خام مورد بررسی قرار گیرد.
**بررسی درآمدهای مالیاتی**
در سال‌های اخیر، حجم مالیات وصولی در بودجه‌های سنواتی افزایش یافته است، اما با توجه به نرخ تورم و کاهش صادرات نفت، این افزایش فقط به صورت اسمی بوده است.
در حال حاضر، نسبت مالیات وصولی به تولید ناخالص داخلی حدود ۸ درصد است، در حالی که این نسبت در کشورهای توسعه یافته بیش از ۱۵ درصد است.
همچنین، مالیات وصولی از مشاغل فقط ۶ درصد است، در حالی که این نسبت برای کارکنان بخش دولتی و خصوصی بیش از ۱۰ درصد است. این آمار نشان می‌دهد که هنوز ظرفیت مالیاتی زیادی در کشور، به ویژه در بخش مشاغل پر درآمد وجود دارد که از آن استفاده نمی‌شود.
**بررسی آمارهای بودجه:**
* در سال ۱۴۰۲، مالیات وصولی به ۸۰۰ هزار میلیارد تومان رسید و در سال ۱۴۰۳، این رقم به ۱,۲۲۲ هزار میلیارد تومان افزایش یافت.
* در نیمه اول سال ۱۴۰۳، ۵۱۱ هزار میلیارد و ۴۰۰ هزار میلیون تومان از مالیات پیش بینی شده در بودجه وصول شده است.
* عوارض گمرکی در سال ۱۴۰۲ به ۲۴۷ هزار میلیارد تومان رسید و رشد ۹۰۰ درصدی نسبت به سال ۱۴۰۱ داشت.
* درآمد حاصل از صادرات نفت خام و میعانات گازی در سال ۱۴۰۲، ۳۵ میلیارد و ۸۷۰ هزار دلار بود که به رقم ۴۰۹ هزار میلیارد تومان در بودجه تبدیل شد.
* سایر درآمدهای دولت در سال ۱۴۰۲، حدود ۱۸۶.۷ هزار میلیارد تومان بود.
با جمع‌بندی این ارقام، درآمدهای دولت از محل مالیات، حقوق ورودی گمرکی و سایر درآمدها در سال ۱۴۰۲ به ۱۲۳۳.۳ هزار میلیارد تومان و در سال ۱۴۰۳ به ۱۵۹۸.۳ هزار میلیارد تومان رسید.
**راهکارهای تحقق اقتصاد بدون نفت:**
برای رسیدن به اقتصاد بدون نفت، باید اقدامات زیر انجام شود:
* **افزایش درآمدهای ریالی دولت:** این امر با افزایش مالیات وصولی، تنظیم تعرفه‌های گمرکی، فعال کردن دارایی‌های دولت و سپردن مدیریت برخی از شرکت‌های دولتی به بخش خصوصی امکان پذیر است.
* **کاهش هزینه‌های جاری دولت:** کوچک کردن اندازه دولت، انحلال و ادغام دستگاه‌های زائد، واگذاری برخی از وظایف و خدمات رسانی به نهادهای عمومی و بخش خصوصی، تجدید نظر در پرداخت یارانه نقدی و هدفمند کردن یارانه‌ها، راهکارهای اصلی در این زمینه هستند.
* **تقویت تولید داخلی بر اساس مزیت‌های نسبی:** توجه به مزیت‌های نسبی در سیاست‌های راهبردی صنعتی، می‌تواند قیمت تمام شده و کیفیت کالاهای تولید شده را ارتقا دهد.
* **تقویت صادرات غیرنفتی:** با توجه به ظرفیت بالای صادرات با کشورهای همسایه و حضور ایران در سازمان‌های اقتصادی نظیر بریکس، شانگهای، اوراسیا و اکو، می‌توان صادرات غیرنفتی را تقویت کرد.
**جمع‌بندی:**
ایران با توجه به شرایط اقتصادی فعلی، ظرفیت بالایی برای تحقق اقتصاد بدون نفت دارد.
کاهش وابستگی به نفت با افزایش سهم درآمدهای بدون نفت دولت در بودجه، کاهش اندازه دولت، کاهش هزینه‌های پرداخت یارانه نقدی و هدفمند کردن یارانه‌ها، امکان‌پذیر است.
