کتاب «خزران» اثر آرتور کُستلر با ترجمه محمدعلی موحد، پس از گذشت ۳۰ سال از آخرین چاپ خود، بار دیگر توسط انتشارات خوارزمی منتشر شد. این اثر تاریخی که نخستین‌بار در سال ۱۳۶۱ به زبان فارسی ترجمه شده بود، اکنون در چاپ سوم خود با ۳۹۱ صفحه و قیمت ۴۵۰ هزار تومان در دسترس علاقه‌مندان قرار گرفته است.
خزران‌ها؛ قوم جنگجو و یهودی‌شده در حاشیه دریای خزر
کتاب «خزران» به بررسی سرنوشت تاریخی قوم خزر یا خزران می‌پردازد؛ مردمانی ترک‌تبار که از پیش از اسلام تا دوران یورش مغول‌ها در شمال دریای خزر زندگی می‌کردند. این قوم که در سرزمین‌هایی واقع در محدوده جمهوری‌های سابق اتحاد شوروی سکونت داشتند، در دوره‌ای از تاریخ، جایگاه مهمی در مناسبات سیاسی منطقه داشتند. به گفته محمدعلی موحد، در دربار ساسانیان تختی زرین به نام پادشاه خزران وجود داشت و مترجمانی آشنا به زبان خزری در میان کارگزاران حضور داشتند؛ نشانه‌ای از روابط گسترده و رفت‌وآمدهای سیاسی و تجاری با این قوم.
خزران‌ها که به‌عنوان قومی جنگجو و مزاحم شناخته می‌شدند، بارها به مناطق اران، ارمنستان و آذربایجان حمله کردند و حتی تا دینور و همدان نیز پیشروی داشتند. ساسانیان برای مقابله با این تهدیدها، استحکامات دفاعی در کوه‌های قفقاز بنا کردند. در مواجهه با لشکریان اسلام، خزران‌ها مقاومت کردند و برخلاف بسیاری از اقوام ترک که مسلمان شدند، آنان دین یهود را برگزیدند. کستلر در این کتاب توضیح می‌دهد که خزران‌ها تلاش کردند به‌عنوان نیرویی مستقل میان اسلام و مسیحیت، هویت سیاسی و مذهبی خود را حفظ کنند.
روایت متفاوت از تبار یهودیان اروپا و آمریکا
یکی از مهم‌ترین ادعاهای مطرح‌شده در کتاب «خزران» این است که بخش عمده‌ای از یهودیان اروپا و آمریکا از تبار خزران‌های ترک‌تبار هستند و ارتباطی با اسباط دوازده‌گانه بنی‌اسرائیل یا قوم موسی ندارند. این دیدگاه که با استناد به منابع تاریخی و تحلیل‌های ژنتیکی مطرح شده، روایت‌های رسمی درباره تبار یهود را به چالش می‌کشد و نگاه تازه‌ای به تاریخ قوم یهود ارائه می‌دهد.
اهمیت بازخوانی «خزران» در عصر روایت‌های ساده‌انگارانه
انتشارات خوارزمی در مقدمه چاپ جدید این اثر تأکید کرده است که «خزران» از جمله کتاب‌هایی است که در روزگار ما، با غلبه روایت‌های سطحی و رسمی، خواندنش ضرورتی دوچندان دارد. آرتور کستلر با نثری روان و استدلالی منسجم، مخاطب را از مسیر روایت‌های رایج به سوی پرسش‌های بنیادین درباره هویت، تاریخ و تبار یهودیان هدایت می‌کند.
شب بخارا و نقد کتاب «خزران»
در همین راستا، شب بخارا نیز به مناسبت انتشار مجدد این اثر، هشتصد و هفتاد و چهارمین نشست خود را به نقد و بررسی کتاب «خزران» اختصاص داده است. این مراسم در ساعت پنج عصر روز دوشنبه بیستم مرداد ۱۴۰۴ در تالار استاد جلیل شهناز خانه هنرمندان ایران برگزار خواهد شد. در این نشست، دکتر گودرز رشتیانی، دکتر پیام شمس‌الدینی و علی دهباشی درباره ابعاد مختلف این کتاب سخنرانی خواهند کرد.
بازنشر کتاب «خزران» فرصتی ارزشمند برای بازنگری در تاریخ اقوام فراموش‌شده و بررسی ریشه‌های فرهنگی و مذهبی جوامع امروزی است. این اثر نه‌تنها برای پژوهشگران تاریخ و ادیان، بلکه برای همه علاقه‌مندان به شناخت لایه‌های پنهان تمدن‌ها، خواندنی و تأمل‌برانگیز است.
